کد مطلب:188861 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:156
قلب و حالات آن
قلب در منابع دینی به معنای عضو مادی بدن كه با انبساط و انقباض خود، خون را در بدن به گردش در می آورد نیست. بلكه حقیقتی است كه ادراك می كند، مسؤولیت می پذیرد، سنگین و سخت می شود، رقت و نرمش می یابد، حق ناپذیر می گردد و یا شیفته ی حقیقت می باشد و...
قلب به این معنا، با نوعی وحدت با نفس و جان آدمی دارد و یا بخش مهمی از آن است، بنابراین شناخت حالات و ویژگی های قلب در حقیقت شناخت نفس می باشد و انسان را در طریق خودشناسی و خودسازی یاری می دهد. از این رو در پی احادیث خودشناسی به نقل روایتی از امام باقر (ع) در زمینه ی تحولات قلب و حالات آن می پردازیم.
حمران بن اعین به حضور امام باقر (ع) رسید و از آن حضرت سؤال هایی داشت كه مطرح كرد و پاسخ گرفت و خواست كه از جا برخیزد و محفل را ترك كند، اما دوباره سؤالی به ذهنش آمد و به امام باقر (ع) گفت: - خداوند پایدارتان بدارد و ما را هماره از وجود شما بهره مند سازد - این چه سری دارد كه ما وقتی نزد شما می آییم، در فاصله ای كه نزد شماییم قلبمان رقت یافته و روحمان از دنیا غافل می شود و نسبت به دارایی ها و توامندی های مردم بی اعتنا می شویم، ولی پس از اینكه از مجلس شما را ترك می كنیم و با مردم و تاجران روبرو می شویم و همراه می گردیم، محبت دنیا را در خویش احساس می كنیم و دنیا دوست می شویم!
امام باقر (ع) فرمود: بلی این قلب است كه گاهی سخت می شود و گاهی نرم.
سپس امام باقر (ع) افزود: یاران پیامبر (ص) به آن حضرت عرض كردند: ای رسول خدا! ما بر خویش نگرانیم كه مبادا گرفتار نفاق شویم!
پیامبر فرمود: علت این نگرانی چیست؟
اصحاب گفتند: ما وقتی نزد شما هستیم و شما ما را به ارزش ها تذكر می دهید و
[ صفحه 291]
متمایل می سازید در وجود خود بیم از گناه را احساس می كنیم و دنیا را از یاد می بریم و چنان زاهد می شویم كه گویی آخرت و بهشت و آتش را آشكارا می بینیم. اما همین كه از نزد شما بیرون می شویم و به خانه ها گام می نهیم و فرزندانمان را می بوییم و همسر و خاندانمان را می بینیم، در معرض تحول قرار گرفته و آن روحیه ی عالی را از دست می دهیم تا آنجا كه گویی ما چنان حالت معنوی را نداشته ایم! آیا شما بر ما بیمناك نیستی كه این حالت ما نفاق باشد؟
پیامبر (ص) در پاسخ آن ها فرمود: هرگز چنین نیست! این ها وساوس و خط آفرینی های شیطان است كه شما را متمایل به دنیا می سازد، بخدا سوگند اگر بر همان حالت زهد و بیداری كه یاد كردید،باقی بمانید، ملائكه ی آسمان با شما مصافحه می كنند (دست در دست شما می گذارند) و شما قادر خواهید بود كه بر آب گام نهاده و بر سطح آن قدم بردارید... همانا مؤمن در معرض فتنه است و زمانی كه فریفته ی شیطان می شود، استغفار می كند. آیا نشنیده ای سخن خداوند را كه می فرماید: «ان الله یحب التوابین و یحب المتطهرین» [1] و «استغفروا ربكم ثم توبوا الیه» [2] یعنی؛ همانا خداوند بسیار توبه كنندگان و نیز پاكان و جویندگان پاكی را دوست دارد، و طلب بخشش كنید از پروردگارتان و به سوی او باز گردید و رو آورید. [3] .
قلب به این معنا، با نوعی وحدت با نفس و جان آدمی دارد و یا بخش مهمی از آن است، بنابراین شناخت حالات و ویژگی های قلب در حقیقت شناخت نفس می باشد و انسان را در طریق خودشناسی و خودسازی یاری می دهد. از این رو در پی احادیث خودشناسی به نقل روایتی از امام باقر (ع) در زمینه ی تحولات قلب و حالات آن می پردازیم.
حمران بن اعین به حضور امام باقر (ع) رسید و از آن حضرت سؤال هایی داشت كه مطرح كرد و پاسخ گرفت و خواست كه از جا برخیزد و محفل را ترك كند، اما دوباره سؤالی به ذهنش آمد و به امام باقر (ع) گفت: - خداوند پایدارتان بدارد و ما را هماره از وجود شما بهره مند سازد - این چه سری دارد كه ما وقتی نزد شما می آییم، در فاصله ای كه نزد شماییم قلبمان رقت یافته و روحمان از دنیا غافل می شود و نسبت به دارایی ها و توامندی های مردم بی اعتنا می شویم، ولی پس از اینكه از مجلس شما را ترك می كنیم و با مردم و تاجران روبرو می شویم و همراه می گردیم، محبت دنیا را در خویش احساس می كنیم و دنیا دوست می شویم!
امام باقر (ع) فرمود: بلی این قلب است كه گاهی سخت می شود و گاهی نرم.
سپس امام باقر (ع) افزود: یاران پیامبر (ص) به آن حضرت عرض كردند: ای رسول خدا! ما بر خویش نگرانیم كه مبادا گرفتار نفاق شویم!
پیامبر فرمود: علت این نگرانی چیست؟
اصحاب گفتند: ما وقتی نزد شما هستیم و شما ما را به ارزش ها تذكر می دهید و
[ صفحه 291]
متمایل می سازید در وجود خود بیم از گناه را احساس می كنیم و دنیا را از یاد می بریم و چنان زاهد می شویم كه گویی آخرت و بهشت و آتش را آشكارا می بینیم. اما همین كه از نزد شما بیرون می شویم و به خانه ها گام می نهیم و فرزندانمان را می بوییم و همسر و خاندانمان را می بینیم، در معرض تحول قرار گرفته و آن روحیه ی عالی را از دست می دهیم تا آنجا كه گویی ما چنان حالت معنوی را نداشته ایم! آیا شما بر ما بیمناك نیستی كه این حالت ما نفاق باشد؟
پیامبر (ص) در پاسخ آن ها فرمود: هرگز چنین نیست! این ها وساوس و خط آفرینی های شیطان است كه شما را متمایل به دنیا می سازد، بخدا سوگند اگر بر همان حالت زهد و بیداری كه یاد كردید،باقی بمانید، ملائكه ی آسمان با شما مصافحه می كنند (دست در دست شما می گذارند) و شما قادر خواهید بود كه بر آب گام نهاده و بر سطح آن قدم بردارید... همانا مؤمن در معرض فتنه است و زمانی كه فریفته ی شیطان می شود، استغفار می كند. آیا نشنیده ای سخن خداوند را كه می فرماید: «ان الله یحب التوابین و یحب المتطهرین» [1] و «استغفروا ربكم ثم توبوا الیه» [2] یعنی؛ همانا خداوند بسیار توبه كنندگان و نیز پاكان و جویندگان پاكی را دوست دارد، و طلب بخشش كنید از پروردگارتان و به سوی او باز گردید و رو آورید. [3] .
[1] بقره / 222.
[2] هود / 3.
[3] اصول كافي 2 / 423 و 424.